Δυσφαγία ή διαταραχή κατάποσης είναι η καθυστερημένη ή εσφαλμένη κατεύθυνση του υγρού ή στερεού βλωμού τροφής από το στόμα στο στομάχι.

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι συμβαίνει όταν ένα άτομο παρουσιάζει δυσφαγία, πρέπει πρωτίστως να κάνουμε μια γρήγορη ανασκόπηση στη διαδικασία φυσιολογικής κατάποσης υγρών ή στερεών τροφών.

Η ασφαλής κατάποση υγρής ή στερεάς τροφής πραγματοποιείται με την ολοκλήρωση των παρακάτω σταδίων:

• προπαρασκευαστικό στάδιο (μάσηση της τροφής μαζί με ποσότητα σιέλου και μορφοποίση ενός σφαιρικού βλωμού έτοιμου για κατάποση)
• στοματικό στάδιο (η γλώσσα προωθεί το βλωμό στο στοματοφάρυγγα, ενεργοποιείται το αντανακλαστικό της κατάποσης και απο εκεί ο βλωμός οδηγείται στον υποφάρυγγα)
• φαρυγγικό στάδιο (ο βλωμός διέρχεται το πρόσθιο φαρυγγικό τόξο και μεταφέρεται μέσω του φάρυγγα στο άνω τμήμα του οισοφάγου, παράλληλα ανυψώνεται ο λάρυγγας και κλείνουν οι φωνητικές χορδές για να μην εισέλθει η τροφή στους πνεύμονες)
• οισοφαγικό στάδιο (ο βλωμός εισέρχεται στον οισοφάγο)

Ένας υγρός βλωμός μπορεί να διέλθει από το φάρυγγα μέσα σε 2 δευτερόλεπτα και να εισέλθει στο στομάχι σε λιγότερο από 5 δευτερόλεπτα.

Ως έμβρυο η κατάποση αρχίζει με αναρροφητικές κινήσεις, πίνοντας αμνιακό υγρό και μερικές φορές φέρνοντας τον αντίχειρα στο στόμα.
Αργότερα, το νεογνό όταν αναρροφά από τη θηλή αντλεί επανειλημμένα με τη γλώσσα του το γάλα.
Τα φυσιολογικά βρέφη μπορεί να πραγματοποιούν 2 – 7 αντλήσεις, οι περισσότερες εκ των οποίων θεωρούνται αφύσικες. Στον 7ομήνα επιτυγχάνεται το δάγκωμα περίπου και τον 10ο – 12ο μήνα αρχίζει η μάσηση.
Ο φυσιολογικός τρόπος μάσησης μπορεί να ολοκληρωθεί στα 3 – 4 χρόνια. Όταν το νεογνό αρχίσει να καταπίνει περαστά και μαλακές τροφές, το στοματικό και φαρυγγικό στάδιο κατάποσης φυσιολογικά είναι όμοια με αυτά ενός ενήλικα.

Οι διαταραχές κατάποσης είναι συνήθως το αποτέλεσμα νευρολογικών παθήσεων. Επειδή οι νευρολογικές παθήσεις είναι συχνότερες στην τρίτη ηλικία, είναι σημαντικό να καταλάβει κανείς την επίδραση της ηλικίας στην διαδικασία της κατάποσης. Πιο συγκεκριμένα, είναι πιθανό να παρατηρηθεί δυσφαγία, όταν πληρείται μια εκ των παρακάτω συνθηκών:

• Τρίτη ηλικία (45% των ατόμων ηλικίας 75 ετών και άνω εμφανίζει δυσφαγία)
• Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο (50% των ασθενών εμφανίζει δυσφαγία ύστερα απο οξύ Α. Ε. Ε.)
• Βλάβη του αριστερού κυρίαρχου ημισφαιρίου
• Βλάβη του υπολειπόμενου δεξιού ημισφαιρίου
• Προσβολή αμφότερων των ημισφαιρίων
• Ισχαιμικό Έμφρακτο Επεισόδιο
• Προσβολή του Εγκεφαλικού Στελέχους
• Άνοια
• Κρανιοεγκεφαλικές Κακώσεις
• Κάκωση του Νωτιαίου Μυελού
• Νόσος του Parkinson
• Nόσος Κινητικού Νευρώνος
• Σκλήρυνση κατά πλάκας (MS)
• Μυασθένεια (Myasthenia gravis)

Τα συμπτώματα της δυσφαγίας δεν είναι εύκολο να αναγνωριστούν. Δεν μπορούν όλοι οι ασθενείς να περιγράψουν τα συμπτώματά τους. Πολλοί ασθενείς με δυσφαγία δεν προσφεύγουν αμέσως για ιατρική βοήθεια αλλά κάνουν μόνοι αλλαγές στον τρόπο σίτισης. Πολλοί είναι δύσκολο να θυμηθούν πόσο καιρό έχουν παρατηρήσει αυτά τα συμπτώματα. Ωστόσο, η λεπτομερής περιγραφή των συμπτωμάτων απο τον ασθενή μπορεί να είναι χρήσιμη για την διάγνωση και να βοηθήσει των λογοθεραπευτή στην επιλογή των διαγνωστικών δοκιμασιών. Ένα απο τα πιο συχνά παράπονα των δυσφαγικών ασθενών είναι οτι στερεές τροφές ή υγρά “φρακάρουν” στο λαιμό ή τον οισοφάγο. Επίσης, συχνά, αναφέρουν οτι πνίγονται κατά την κατάποση υγρών ή στερεών τροφών. Αναφορικά παρατίθενται κάποια σημεία – ενδείξεις παρουσίας δυσφαγίας:

• κόπωση κατά τη διάρκεια μάσησης στερεάς τροφής
• παλινδρόμηση της τροφής στο στόμα ή τη μύτη
• σημαντική απώλεια σωματικού βάρους
• ξηροστομία
• σιελόροια
• απώλεια της ευχαρίστησης του γεύματος
• δυσκολία λήψεως του βλωμού απο το κουτάλι
• ελαττωμένη ικανότητα δαγκώματος
• ανεπαρκής ή απούσα ικανότητα μάσησης
• αυξημένος χρόνος για την διεκπεραίωση του γεύματος
• έλλειψη έναρξης κατάποσης
• βήχας κατά τη διάρκεια ή μετά την κατάποση
• καθαρισμός του λαιμού κατά ή μετά την κατάποση
• πνίξιμο κατά ή μετά την κατάποση
• στραβοκατάπημα πριν ή κατά τη διάρκεια ή το τέλος της κατάποσης
• αίσθημα καθηλώσεως του βλωμού στον λαιμό
• πόνος κατά την κατάποση (οδυνοφαγία)
• φόβος λήψης τροφής
• αυξημένες εκκρίσεις κατά την διάρκεια ή μετά το γεύμα
• καούρα
• δυσπεψία
• ναυτία / εμετός
• υπερβολικό ρέψιμο
• ξυνή γεύση στο στόμα
• χρόνια κακή αναπνοή
• δύσπνοια
• συχνοί πονόλαιμοι
• στομαχόπονοι
• μεταβολές της φωνής

Αν υπάρχουν υποψίες δυσφαγίας, ο Λογοθεραπευτής σε συνεργασία με το Νευρολόγο, θα παραπέμψουν το άτομο για την διεξαγωγή συγκεκριμένων εργαστηριακών εξετάσεων με σκοπό να αποσαφηνιστεί αν υπάρχει δυσφαγία, σε ποιό στάδιο και με ποιά σύσταση τροφών. Στη συνέχεια θα προβεί ο Λογοθεραπευτής στη κατάλληλη παρέμβαση με στόχο την ασφαλή σίτιση του ατόμου.

πηγή: “Δυσφαγία” Παπαθανασίου-Γιαννίκα,

          “Δυσφαγία, Δυσφασία, Δυσαρθρία” Πρώιου (2003)